Meisje uit Holland

POMPEJI


Omdat de angst van iedereen de onze is
Beleven wij opnieuw de jouwe, mager meisje.
Jij hebt je heftig vastgeklemd aan je moeder
Alsof je terug wilde keren in haar lichaam
Toen op het middaguur de hemel zwart werd.
Vergeefs, want de gifgeworden lucht
Kwam jou binnen heimelijk opzoeken door de gesloten ramen
Van je rustige huis met zijn stevige muren,
Eens blij van je zang en je verlegen lach.
De eeuwen zijn verstreken, de as is versteend
Om voor altijd jouw edele leden te kerkeren.
Ζo blijf je in ons midden, verwrongen gipsafgietsel,
Doodsstrijd zonder einde, schrikwekkende getuigenis
Van wat ons trotse zaad de goden schelen kan.
Maar niets blijft bij ons van jouw verre zuster,
Van het tussen vier muren ingemuurde meisje uit Ηοlland
Dat haar jeugd zonder morgen toch ook neerschreef:
Haar verstomde as is door de wind verstrooid,
Haar korte leven weggeborgen in een verkreukeld schrift.
Niets is over van het schoolmeisje uit Ηiroshima,
Schim in de muur gebrand door het licht van duizend zonnen,
Slachtvee geofferd op het altaar van de angst.
Machtigen der aarde, meesters van nieuwe vergiften,
Trieste geheime hoeders van de beslissende bliksem,
Ons zijn meer dan genoeg de rampzalige gaven des hemels.
Alvorens op de knop te drukken, beheerst u en overweegt.

(28 november 1978)


© Primo Levi


Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman. Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Onder de lompen

PÉSACH


Vertel mij: waarin verschilt
Deze avond van andere avonden?
Waarin, vertel mij, verschilt
Deze paasdag van andere paasdagen?
Steek de kaars aan, zet de deur open
Opdat de vreemdeling kan binnenkomen,
Helden of jood:
Onder de lompen verbergt zich wellicht de profeet.
Laat hij binnentreden en bij ons zitten,
Luisteren, drinken, zingen en Pésach vieren.
Laat hij het brood der droefenis eten,
Lam, zoete klei en bitter kruid.
Dít is de avond der verschillen,
Dat de elleboog op tafel steunt
Omdat het verbodene voorschrift wordt
Zodat het kwaad zich ten goede keert.
Wij zullen de nacht doorbrengen met vertellen
Over verre en wonderbaarlijke gebeurtenissen,
En door de vele wijn
Zullen de bergen tegen elkaar stoten als bokken.
De wijze, de goddeloze, de argeloze en het kind
Wisselen op deze avond vragen uit,
En de tijd maakt rechtsomkeert in zijn verloop,
Het heden vloeit terug in gisteren,
Zoals een rivier die is ingedamd aan de monding.
Elk van ons is slaaf geweest in Egypte,
Heeft stro en leem doorweekt met zijn zweet
En heeft droogvoets de zee doorwaad:
Ook jij, vreemdeling.
Dit jaar in angst en schaamte,
Volgend jaar in deugd en gerechtigheid.

(april 1982)


© Primo Levi


Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman. Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Naar het paradijs

EEN ANDERE MAANDAG


'Ik zeg wie in de Hel zal eindigen:
De Amerikaanse journalisten,
De hoogleraren in de wiskunde,
De senatoren en de kosters.
De boekhouders en de apothekers
(Zo niet allen, dan toch de meesten);
De katers en de bankiers,
De directeuren van een vennootschap,
Wie 's ochtends vroeg opstaat
Zonder dat dat nodig is.

Daarentegen gaan naar het Paradijs:
De vissers en de soldaten,
De kleine kinderen, natuurlijk,
De paarden en de verliefden.
De kokkinnen en de spoorwegbeambten,
De Russen en de uitvinders;
De wijnproevers;
De goochelaars en de schoenpoetsers,
Zij die in de eerste ochtendtram
Geeuwen achter hun sjaal.'

Zo gromt Minos afschrikwekkend
Uit de megafonen van het Porta Nuova-station
In de beklemming van de maandagochtend
Die niet begrijpen kan wie haar niet voelt.

Avigliana, 28 januari 1946


© Primo Levi


Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman. Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Korstmossen

AFSCHEID


Het is laat geworden, lieve vrienden;
Laat ik dus geen brood of wijn meer van jullie aannemen,
Maar nog slechts een enkel uur van stilte,
De verhalen van Petrus de visser,
De muskusgeur van dit meer,
De aloude lucht van verbrande twijgen,
Het babbelziek gejank der meeuwen,
Het gratis goud van korstmossen op de kruiken,
En een bed, om er alleen in te slapen.
In ruil laat ik jullie mijn nebbisj gedichten zoals deze,
Gemaakt om te worden gelezen door vijf of zeven lezers:
Daarna gaan wij, elk achter onze eigen zorg aan,
Want, zoals ik zei, het is laat geworden.

Anguillara, 28 december 1974


© Primo Levi

Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten,
vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman. Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Lompe manier

12 juli 1980


Heb geduld, mijn vermoeide vrouw,
Heb geduld met de dingen van de wereld,
Met jouw reisgenoten, mijzelf inbegrepen,
Nu ik jou eenmaal ten deel ben gevallen.
Aanvaard, na zoveel jaren, een paar scheurbuikige verzen
Bij de vervulling van je kroonjaar.
Heb geduld, mijn ongeduldige vrouw,
Jij vermorzelde, gegeselde, ontvelde,
Jij die jezelf elke dag een schram bezorgt
Opdat je naakte vlees nog pijnlijker zal zijn.
De tijd is er niet meer naar om op onszelf te leven.
Aanvaard, alsjeblieft, deze 14 verzen,
Mijn lompe manier van zeggen dat jij me dierbaar bent,
En dat ik zonder jou niet op de wereld zou blijven.


© Primo Levi


Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman, Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Verzamel de knechten en vertrek

HUAYNA CAPAC *


Wee jou, boodschapper, als jij liegt tegen je oude vorst.
Er bestaan geen boten zoals jij ze beschrijft,
Groter dan mijn paleis, voortgestuwd door de storm.
Deze draken waarover jij raaskalt bestaan niet,
Geharnast in brons, verblindend, met poten van zilver.
Die gebaarde krijgers van jou zijn er niet. Spoken zijn het.
Verzonnen heeft jouw geest ze, wakker of slapend,
Of misschien heeft een god ze jou gezonden om je te bedriegen:
Dit gebeurt vaker in tijden van rampspoed
Als de oude zekerheden hun omtrekken verliezen,
Deugden worden ontkend, en trouw vervaalt.
De rode pest komt niet van hen: die was er al eerder,
Ζij is geen teken, zij is geen kwade voorspelling.
Ik wil niet luisteren naar jou. Verzamel je knechten en vertrek,
Bergafwaarts, door het dal, haast je over de vlakte;
Houd je scepter tussen de vijandige stiefbroers,
Zoons van mijn kracht, Huascar en Atahualpa.
Doe de strijd staken die het rijk met bloed besmeurt,
Ζo dat de sluwe vreemdeling daar geen gebruik van maakt.
Goud, vroeg hij jou? Geef het hem: honderd lasten goud,
Duizend. Als haat dit rijk van de Zon heeft ontbonden,
Zal het goud de haat brengen in de andere helft van de wereld,
Daar waar de indringer zijn monsters in de wieg heeft.
Geef hem het goud van de Inca: het zal de gelukkigste gift zijn.

8 december 1978

© Primo Levi

* Huayna Capac, keizer der Inca's, stierf in 1527, kort na de eerste landing van Francisco Pizarro in Tumbes. Men zegt dat een van zijn gezanten aan boord van het Spaanse schip heeft gegeten, en dat Ηuayna Capac op zijn sterfbed bericht kreeg van de aankomst der vreemdelingen.

Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman.
Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

De verdronkenen

25 FEBRUARI 1944


Ik zou iets anders willen geloven,
Iets anders dan dat de dood jou heeft vernietigd.
Ik wou dat ik de kracht kon verwoorden
Waarmee wij toen verlangden,
Wij die reeds verdronken waren,
Om nog eenmaal samen
Vrij onder de zon te lopen.


© Primo Levi

Uit: Primo Levi Op een onzeker uur (Ad ora incerta). Gedichten, vertaald door Maarten Asscher en Reinier Speelman, Amsterdam, Meulenhoff, 1984.

Primo Levi (1919-1987), chemicus en Italiaans verzetsman, werd op 22 februari 1944 gedeporteerd naar Auschwitz. De verschrikkingen daar overleefde hij als een van de zeer weinigen omdat hij als scheikundige een 'bruikbare jood' was.
In drie beroemde boeken heeft hij op – zeer indrukwekkende, afstandelijke wijze – zijn concentratiekamp- en oorlogservaringen beschreven. Se questo è un uomo (1958, Is dit een mens) werd in 1963 gevolgd door La Tregua ( Het oponthoud/Het respijt, in 1997 verfilmd door Francesco Rosi). De trilogie werd in 1986 afgesloten met I sommersi e i salvati, in het Nederlands vertaald onder de titel De verdronkenen en de geredden.

De gedichten, verzameld in bovenstaande bundel, vormen voor zover bekend de enige poëtische ontboezemingen die Levi op papier heeft nagelaten. Ze werden door zijn uitgever Garzanti Editore in 1984 gepubliceerd.
Levi overleed in Turijn in 1987 onder raadselachtige omstandigheden: tijdens een val in een trappenhuis bij zijn woning. Sommigen houden het op een noodlottige struikeling, Levi’s vrienden zijn er van overtuigd dat het zelfmoord was: hij zou naar beneden zijn gesprongen omdat de schrijver-scheikundige zijn herinneringen niet meer aankon. “Een jaar eerder had hij met De verdronkenen en de geredden immers zijn levenswerk voltooid.”